Świadectwa pochodzenia energii ze źródeł odnawialnych

Odnawialne źródła energii (OZE) (do których zgodnie z definicją zawartą w ustawie Prawo energetyczne zaliczane są źródła wykorzystujące w procesie przetwarzania energię wiatru, promieniowania słonecznego, geotermalną, fal, prądów i pływów morskich, spadku rzek oraz energię pozyskiwaną z biomasy, biogazu wysypiskowego, a także biogazu powstałego w procesach odprowadzania lub oczyszczania ścieków albo rozkładu składowanych szczątek roślinnych i zwierzęcych) są wprawdzie przyjazne środowisku, lecz koszty wytwarzania energii z OZE są dużo wyższe niż np. energii z węgla. Odnawialne źródła energii wymagają zatem wsparcia ze strony państwa, które pozwoli na wyrównanie ich szans rynkowych i jednocześnie zmotywuje przedsiębiorstwa energetyczne do zwiększania produkcji „zielonej energii”. Rozwiązania tego rodzaju są konieczne dla osiągnięcia pożądanych celów ekologicznych, w tym w szczególności ograniczenia emisji gazów cieplarnianych; stosowane preferencje mają wzmacniać pożądane zachowania przedsiębiorców sektora energetycznego.

Spośród szeregu form wspierania odnawialnych źródeł energii należy w szczególności wymienić obowiązek wytworzenia lub zakupu przez przedsiębiorstwa energetyczne określonej ilości energii z OZE. Dowodem spełnienia tego obowiązku są tzw. świadectwa pochodzenia, będące dokumentem potwierdzającym wytworzenie energii elektrycznej w odnawialnym źródle energii. Zasady wydawania, obrotu oraz umarzania świadectw pochodzenia reguluje art. 9e ustawy Prawo energetyczne.

Funkcjonujące w Polsce świadectwa pochodzenia są dokumentami ukształtowanymi na podobieństwo tzw. zielonych certyfikatów (stosowanych w takich państwach Unii Europejskiej, jak Wielka Brytania, Włochy, Belgia, Szwecja, Rumunia oraz Łotwa). System zielonych certyfikatów sprowadza się do tego, iż rząd danego państwa wyznacza wielkość energii, która ma być wytwarzana z odnawialnych źródeł energii i pozostawia rynkowi, by określił cenę za tę energię. Producentom energii nadawany jest zbywalny certyfikat za każdą jednostkę energii wytworzonej z OZE. Wytwórca energii uzyskuje więc przychody zarówno z fizycznej sprzedaży energii, jak i handlu certyfikatami na giełdach towarowych. Na marginesie należy jednak wskazać, iż w większości krajów Unii Europejskiej stosowany jest odmienny system – tzw. taryf gwarantowanych (polegający na odgórnym ustaleniu ceny energii odnawialnej); spotykanym rozwiązaniem są również rozbudowane ulgi podatkowe. System zielonych certyfikatów uznawany jest za przestarzały i nie zapewniający dostatecznego wsparcia droższym technologiom.

Polskie świadectwa pochodzenia wydaje Prezes Urzędu Regulacji Energetyki, na wniosek przedsiębiorstwa energetycznego zajmującego się wytwarzaniem energii elektrycznej w odnawialnych źródłach energii, złożony za pośrednictwem operatora systemu elektroenergetycznego, na którego obszarze działania znajduje się odnawialne źródło energii określone we wniosku. Dokument wydawany jest w terminie 14 dni od dnia otrzymania stosownego wniosku.

Ustawa Prawo energetyczne precyzuje, iż dokument świadectwa pochodzenia winien między innymi zawierać:

• nazwę i adres przedsiębiorstwa energetycznego zajmującego się wytwarzaniem energii elektrycznej w odnawialnym źródle energii,

• określenie lokalizacji, rodzaju i mocy odnawialnego źródła energii, w którym energia elektryczna została wytworzona,

• dane dotyczące ilości energii elektrycznej objętej świadectwem pochodzenia i wytworzonej w określonym odnawialnym źródle energii,

• określenie okresu, w którym energia elektryczna została wytworzona,

• wskazanie podmiotu, który będzie organizował obrót prawami majątkowymi wynikającymi ze świadectw pochodzenia,

• kwalifikację odnawialnego źródła energii.

Jak już wspomniano powyżej, świadectwa pochodzenia wydawane są na wniosek; co istotne przy tym, stosowny wniosek przedsiębiorstwo energetyczne zajmujące się wytwarzaniem energii elektrycznej w odnawialnym źródle energii powinno przedłożyć operatorowi systemu elektroenergetycznego w terminie 45 dni od dnia zakończenia okresu wytworzenia danej ilości energii elektrycznej objętej tym wnioskiem; z kolei operator systemu elektroenergetycznego kieruje wniosek do Prezesa Urzędu Regulacji Energetyki. Zachowanie wskazanego powyżej 45-dniowego terminu jest niezwykle ważne, ponieważ Prezes Urzędu Regulacji Energetyki odmawia wydania świadectwa pochodzenia, jeżeli wniosek został przedłożony operatorowi systemu elektroenergetycznego po jego upływie (przy czym warto wspomnieć, iż odmowa wydania świadectwa pochodzenia następuje w drodze postanowienia, na które służy zażalenie).

Prawa majątkowe wynikające ze świadectwa pochodzenia są zbywalne i stanowią towar giełdowy. Prawa te powstają z chwilą zapisania świadectwa po raz pierwszy na koncie ewidencyjnym w rejestrze świadectw pochodzenia i przysługują osobie będącej posiadaczem tego konta. Przeniesienie praw majątkowych wynikających ze świadectwa pochodzenia następuje z chwilą dokonania odpowiedniego zapisu w rejestrze świadectw pochodzenia. Sam obrót świadectwami pochodzenia może natomiast następować na giełdzie towarowej za pośrednictwem biura maklerskiego, bądź w systemie pozagiełdowym.

Rejestr świadectw pochodzenia prowadzi spółka Towarowa Giełda Energii S.A., która organizuje również obrót prawami majątkowymi wynikającymi ze świadectw pochodzenia (tj. ewidencjonuje zarówno świadectwa pochodzenia, jak i prawa majątkowe do świadectw pochodzenia i wszystkie operacje dotyczące obrotu prawami majątkowymi do świadectw pochodzenia, a także prowadzi rozliczenia ilościowe). Towarowa Giełda Energii S.A. jest również zobowiązana do wydawania – na wniosek uprawnionego podmiotu – dokumentów stwierdzających prawa majątkowe wynikające z tych świadectw przysługujące wnioskodawcy i odpowiadającą tym prawom ilość energii elektrycznej.

Zasadniczo wpis do rejestru świadectw pochodzenia oraz dokonane zmiany w rejestrze podlegają opłacie (w wysokości odzwierciedlającej koszty prowadzenia rejestru), lecz – co istotne - od opłaty tej zwolnione są przedsiębiorstwo energetyczne zajmujące się wytwarzaniem energii elektrycznej w odnawialnych źródłach energii o łącznej mocy elektrycznej nieprzekraczającej 5 MW.

Istota systemu świadectw pochodzenia sprowadza się do tego, iż przedsiębiorstwa energetyczne, zajmujące się wytwarzaniem energii elektrycznej lub jej obrotem i sprzedające tę energię odbiorcom końcowym, przyłączonym do sieci na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, są zobligowane bądź to wytworzyć odpowiednią ilość energii elektrycznej ze źródeł odnawialnych – na dowód czego otrzymają świadectwa pochodzenia – bądź to dokonać zakupu stosownej liczby świadectw pochodzenia na rynku. Pozyskane w powyższy sposób świadectwa pochodzenia winny być przedstawione do umorzenia Prezesowi Urzędu Regulacji Energetyki. Umorzone w ten sposób świadectwa stanowią potwierdzenie zakupu lub wytworzenia energii elektrycznej w celu realizacji obowiązku zakupu energii elektrycznej wytworzonej w odnawialnych źródłach energii znajdujących się na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej i przyłączonych do sieci lub wytworzenia energii elektrycznej we własnych odnawialnych źródłach energii znajdujących się na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej i przyłączonych do sieci. Co istotne, przedsiębiorstwo energetyczne, które nie wywiąże się z obowiązku przedstawienia do umorzenia określonej liczby świadectw pochodzenia, musi albo dokupić odpowiednią ich liczbę lub uiścić tzw. opłatę zastępczą. Dodatkowo, przedsiębiorstwo energetyczne, które nie przestrzega obowiązku uzyskania i przedstawienia do umorzenia Prezesowi URE świadectwa pochodzenia, nie przestrzega obowiązków zakupu energii elektrycznej lub cieplnej, bądź też przedkłada Prezesowi URE wnioski o wydanie świadectwa pochodzenia, świadectw pochodzenia biogazu lub świadectwa pochodzenia z kogeneracji zawierające dane lub informacje niezgodne ze stanem faktycznym, podlega karze pieniężnej.

O tym, ile energii elektrycznej w danym roku winno być wyprodukowane z odnawialnych źródeł energii, decyduje Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 14 sierpnia 2008 roku w sprawie szczegółowego zakresu obowiązków uzyskania i przedstawienia do umorzenia świadectw pochodzenia, uiszczenia opłaty zastępczej, zakupu energii elektrycznej i ciepła wytworzonych w odnawialnych źródłach energii oraz obowiązku potwierdzania danych dotyczących ilości energii elektrycznej wytworzonej w odnawialnym źródle energii. Zgodnie z tym rozporządzeniem, w latach 2010-2012 obowiązek uzyskania i przedstawienia Prezesowi URE do umorzenia świadectw pochodzenia albo uiszczenia opłaty zastępczej uznaje się za spełniony, jeżeli za dany rok udział ilościowy sumy energii elektrycznej wynikającej ze świadectw pochodzenia, które przedsiębiorstwo energetyczne przedstawiło do umorzenia, lub z uiszczonej przez przedsiębiorstwo energetyczne opłaty zastępczej, w wykonanej całkowitej rocznej sprzedaży energii elektrycznej przez to przedsiębiorstwo odbiorcom końcowym, wynosi nie mniej niż 10,4 %. W latach późniejszych wskaźnik ten sukcesywnie wzrasta, aż do osiągnięcia poziomu rzędu 12,9% w 2017 roku.

Przedstawiony powyżej w ogólnym zarysie system świadectw pochodzenia stanowi jeden z elementów promowania odnawialnych źródeł energii; oprócz niego polski ustawodawca przewidział również takie metody wsparcia, jak gwarancje zakupu energii elektrycznej wytworzonej z OZE, pierwszeństwo w dostępie do usług przesyłowych, zwolnienie z opłat za wydanie koncesji i corocznych opłat koncesyjnych (dla przedsiębiorstw energetycznych zajmujących się wytwarzaniem energii elektrycznej w odnawialnych źródłach energii w źródłach o łącznej mocy elektrycznej nieprzekraczającej 5 MW) czy pewne ulgi podatkowe. Istnieją również możliwości dofinansowania inwestycji związanych z wytwarzaniem energii w OZE z funduszy tak krajowych, jak i unijnych. Wciąż jednak odnawialne źródła energii w Polsce nie są wykorzystane w sposób optymalny; konieczne jest zatem poszukiwanie nowych rozwiązań, pozwalających na maksymalne spożytkowanie zasobów, jakimi kraj nasz dysponuje, a które stanowić mogą alternatywę dla tradycyjnej energetyki węglowej.