Muzeum Architektury we Wrocławiu - Architektura Wrocławia cz. 5

Dzięki industrializacji Wrocław urósł w 2. połowie XIX wieku do rangi wielkiego miasta, w 1870 roku licząc 200 tys. mieszkańców, w 1898 - 400 tys., a w roku 1910 już 515 tys. Stosownie zmieniało się też jego oblicze. Historyczne jądro miasta przekształciło się w centrum biznesu i handlu.

Tylko w latach 1892-1912 wybudowano 60 biurowców i domów handlowych, przede wszystkim wzdłuż głównych ulic handlowych - Świdnickiej, Oławskiej i Ruskiej (Schweidnitzer Str., Ohlauer Str. i Reusche-Str.). W Rynku bracia Barasch otworzyli w 1904 roku dom handlowy, który robił wrażenie secesyjnymi formami i gigantyczną, świecącą kulą ziemską na dachu. Nieco później (1911-1913) Hans Poelzig wpisał się do historii architektury domem handlowym przy ul. Ofiar Oświęcimskich (Junkernstr.), opracowując konstrukcję szkieletową z naprzemiennymi poziomymi pasami muru i okien, tworząc w ten sposób prototyp architektury domów towarowych lat 20. XX wieku - we Wrocławiu widoczny w domu towarowym Petersdorffa przy ul. Szewskiej (Schuhbrücke, 1927), autorstwa Ericha Mendelsohna, czy domu towarowym Wertheim Hermanna Dernburga przy pl. Kościuszki (Tauentzienplatz, 1928-1929).

Miasto stale się rozszerzało. Na nowych przedmieściach na południu i wschodzie - Zalesiu i Krzykach (Leerbeutel, Krietern) - wśród zieleni powstawały eleganckie wille i "rezydencje wiejskie", natomiast przedmieście południowe zostało zabudowane na wielką skalę domami wielorodzinnymi. Na północy i zachodzie, w kierunku osiedli przemysłowych, dominowały kamienice czynszowe. Dopiero w latach 20. XX wieku powstały nowoczesne, pełne zieleni osiedla mieszkaniowe.

Władze Wrocławia forsowały rozbudowę infrastruktury miejskiej, aby zintegrować nowe dzielnice miasta. Pod kierunkiem miejskiego radcy budowlanego Richarda Plüddemanna w latach 1885-1908 powstało ponad 100 nowych obiektów o charakterze publicznym, przede wszystkim szkoły, budynki opieki społecznej i zdrowotnej. Również w miejskim biurze budowlanym powstał projekt monumentalnego mostu Grunwaldzkiego, łączącego nowe dzielnice i park Szczytnicki na wschodzie, oraz projekt Miejskiej Hali Targowej przy ul. Piaskowej 17 (Ritterplatz), której historyzującego stylu nie widać w odważnej konstrukcji żelbetowej wnętrza.

Szczytowym punktem w dziejach wrocławskiego budownictwa, a zarazem wspaniałym akordem miejskiego życia kulturalnego przed I wojną światową, była Wystawa Stulecia w 1913 roku, upamiętniająca stulecie zwycięskiej wojny wyzwoleńczej przeciwko Napoleonowi. Oprócz splendoru przyniosła ona także wrocławianom wspaniałe tereny wystawowe. Max Berg, następca Richarda Plüddemanna, wybudował tu wspaniałą Halę Stulecia, której kopuła zadziwiała architektów i publiczność olbrzymią rozpiętością (65 m) oraz konstrukcją z filarów betonowych i żeber.

Po I wojnie światowej wielkie miasta niemieckie musiały przede wszystkim zmagać się z brakiem dogodnej i zdrowej przestrzeni mieszkalnej, co należało zmienić, mimo katastrofalnej sytuacji gospodarczej. We Wrocławiu sytuację zaostrzał dodatkowo napływ uchodźców. Liczba mieszkańców osiągnęła nowy punkt szczytowy - w 1920 roku miasto liczyło 540 tys. obywateli, a pod względem gęstości zaludnienia znajdowało się na czele wielkich miast niemieckich. Dlatego inwestycje miejskie koncentrowały się w pierwszym rzędzie na budownictwie mieszkaniowym oraz na tworzeniu dobrej infrastruktury w nowych osiedlach.

W tej sytuacji Max Berg opracował projekt, który miał nadać miastu nowy ład, a zarazem podkreślić jego rolę jako metropolii, m.in. przez punktowo usytuowane wieżowce. Architekt podzielił organizm miejski na trzy strefy: miasto biznesu (City) i przemysłu, miasto monumentalne (z instytucjami kulturalnymi, budynkami reprezentacyjnymi i administracyjnymi) oraz część mieszkalną. Nad Odrą planował kompleks nowych budynków uniwersytetu, a zarząd miasta zamierzał przenieść do nowego wieżowca w Rynku.

Szeroko zakrojone plany nie mogły być zrealizowane z braku pieniędzy, a projekt wieżowca w historycznym Rynku Starego Miasta wywołał żywe protesty. W efekcie jednak plany budowy wrocławskich wysokościowców dały decydujący impuls dyskusji na temat wieżowców w Niemczech. Znalazły one także żywe odzwierciedlenie w konkursie urbanistycznym, rozpisanym w 1921 roku przez magistrat Wrocławia, który miał dostarczyć propozycje rozwiązań rozwoju i rozbudowy miasta w następnych dekadach, do 1950 roku. Chociaż w latach 20. XX wieku powstało wiele projektów nawiązujących do tematu "wieżowiec" (m.in. konkurs na zabudowę pl. Powstańców Warszawy - Lessingplatz, 1927), zrealizowane zostały tylko dwa: Urząd Kontroli Poczty Lothara Neumanna przy ul. Krasińskiego 1 (Feldstr., 1926-1929) i Miejska Kasa Oszczędności Rynek/pl. Solny (Ring/Blücherplatz, 1930-1931) Heinricha Rumpa.

Beate Störtkuhl

Ilustracja i opisy: www.ma.wroc.pl